Khi nhắc đến Tết, nhiều người thường nghĩ ngay đến những phong tục truyền thống quen thuộc tại quê nhà. Tuy nhiên, bạn đã bao giờ tự hỏi Tết ở Nhật Bản có gì đặc biệt? Với người Nhật, Tết không chỉ là dịp nghỉ ngơi mà còn là thời điểm linh thiêng nhất trong năm để đón chào thần linh và cầu mong may mắn.
Khung cảnh Tết tại Nhật mang đậm dấu ấn văn hóa truyền thống. Những chiếc cổng tre Kadomatsu trước nhà, những chiếc bánh mochi trắng mịn được xếp ngay ngắn trên bàn thờ, và hàng ngàn người đổ về các ngôi đền để thực hiện lễ cầu may đầu năm. Tất cả tạo nên một không khí “Tết Nhật Bản” vô cùng độc đáo.
Hãy cùng khám phá nguồn gốc, phong tục và các món ăn đặc trưng của Tết Nhật để thấy được nét tương đồng cũng như sự khác biệt so với Tết truyền thống tại Việt Nam!
MỤC LỤC
Nguồn gốc và thời gian Tết Nhật Bản
Tết ở Nhật Bản, hay còn gọi là Shōgatsu (正月), là một trong những lễ hội cổ xưa nhất của quốc gia này. Từ trước thế kỷ thứ 6 – thời điểm Phật giáo du nhập vào Nhật Bản – người dân Nhật đã tổ chức các nghi lễ đầu năm để tôn kính Toshigami-sama (年神様), vị thần đại diện cho mùa màng bội thu, sức khỏe và sự thịnh vượng. Người Nhật tin rằng Toshigami-sama sẽ đến thăm mỗi gia đình vào dịp đầu năm để ban phước lành, vì vậy, những phong tục như trang trí nhà cửa hay dâng lễ vật đã ra đời từ rất sớm.
Ban đầu, Tết Nhật Bản được tổ chức theo lịch âm, tương tự như các nước châu Á khác như Việt Nam và Trung Quốc. Tuy nhiên, vào năm 1873, sau khi áp dụng lịch dương theo cải cách Minh Trị, người Nhật bắt đầu đón Tết theo ngày 1/1 dương lịch. Dù vậy, ở một số khu vực như Okinawa hay quần đảo Tây Nam, người dân vẫn giữ truyền thống đón Tết âm lịch, thường được gọi là Kyūshōgatsu (旧正月).
Ngoài ra, văn hóa Tết ở Nhật Bản còn chịu ảnh hưởng từ cả Thần đạo (Shintō) và Phật giáo. Những nghi thức như hatsumōde (初詣) – lễ viếng đền đầu năm – hay trang trí kadomatsu (門松), shimenawa (注連縄) đều phản ánh sự giao thoa độc đáo giữa hai tôn giáo lớn này trong đời sống người Nhật.
Khác với Việt Nam, hiện nay Nhật Bản đón Tết theo dương lịch, bắt đầu từ ngày 1/1 (gọi là 元日 – Gan Jitsu) và kéo dài đến ngày 7/1 (gọi là 松の内 – Matsu no Uchi). Trong đó, ba ngày đầu tiên, 三が日 – San ga Nichi”, được coi là thời gian quan trọng nhất. Đây là lúc nhiều doanh nghiệp trên toàn Nhật Bản đóng cửa để nhân viên có thể sum họp gia đình và tận hưởng kỳ nghỉ lễ.
Ẩm thực Tết Nhật Bản
Cũng giống như Việt Nam hay Trung Quốc, “ẩm thực” là một phần không thể thiếu trong dịp Tết ở Nhật Bản, nó mang ý nghĩa cầu chúc may mắn, sức khỏe và thịnh vượng. Những món ăn truyền thống của Tết Nhật Bản được gọi là Osechi Ryouri (お節料理), thường được chuẩn bị kỹ lưỡng và bày biện đẹp mắt trong các hộp gỗ sơn mài gọi là Juubako (重箱), tượng trưng cho những lời chúc tốt đẹp đầu năm.
Các món ăn đặc trưng trong Osechi và ý nghĩa
Từ màu sắc, cách chế biến cho đến cách trình bày, Osechi không chỉ là món ăn mà còn là nghệ thuật và sự kết nối giữa truyền thống và hy vọng. Hãy cùng khám phá những món ăn đặc trưng trong Osechi và ý nghĩa sâu sắc mà chúng mang lại!
Kuromame (黒豆) – Đậu đen: Tượng trưng cho sự chăm chỉ và sức khỏe. Từ “mame” trong tiếng Nhật còn mang nghĩa là cần cù và dẻo dai.
Kazunoko (数の子) – Trứng cá trích: Đại diện cho sự sinh sôi nảy nở và con cháu đầy đàn. Đây là món ăn không thể thiếu đối với các gia đình mong muốn sự hạnh phúc và dòng dõi thịnh vượng.
Tazukuri (田作り) – Cá mòi nhỏ khô: Biểu tượng cho vụ mùa bội thu, vì cá mòi thường được dùng làm phân bón cho đồng ruộng.
Kohaku Kamaboko (紅白かまぼこ) – Chả cá đỏ và trắng: Màu đỏ tượng trưng cho hạnh phúc, còn màu trắng biểu trưng cho sự tinh khiết. Chả cá này thường được xếp thành hình vòng cung, giống như ánh sáng mặt trời mọc.
Datemaki (伊達巻) – Trứng cuộn ngọt: Đại diện cho tri thức và học vấn, vì hình dạng của món ăn giống như cuộn sách hoặc thư tịch cổ.
Nimono (煮物) – Rau củ hầm: Các loại rau như củ sen (Renkon), cà rốt, hoặc Konnyaku được hầm mềm, tượng trưng cho sự gắn kết và cuộc sống hòa thuận.
Ebi (海老) – Tôm: Tôm cong lưng được ví như hình ảnh của ông bà, tượng trưng cho tuổi thọ và sự trường tồn.
Kurikinton (栗きんとん) – Hạt dẻ ngọt: Màu vàng sáng của món này biểu trưng cho sự giàu có và thịnh vượng về tài chính.
Phong cách trình bày Osechi
Phong cách trình bày của Osechi không chỉ tập trung vào hương vị mà còn thể hiện sự tinh tế và sự chú trọng đến thẩm mỹ trong văn hóa ẩm thực Nhật Bản. Hộp Juubako (重箱), thường được sử dụng để đựng Osechi, có thiết kế đa tầng, mỗi tầng chứa các món ăn đặc trưng với màu sắc tươi sáng và hình thức trang trí đẹp mắt. Mỗi món ăn được sắp xếp một cách cẩn thận để không chỉ mang ý nghĩa về mặt tâm linh mà còn tạo nên sự hài hòa về mặt hình thức, với sự kết hợp của các màu sắc như đỏ, vàng, đen, và xanh lá, tượng trưng cho sự thịnh vượng, sức khỏe, và hạnh phúc.
Các món ăn trong hộp thường được chia thành các loại như món mặn, món ngọt và món rau, mỗi loại đều có ý nghĩa riêng biệt. Ví dụ, đâu đen Kuromame (黒豆), tượng trưng cho sự chăm chỉ và sức khỏe, được sắp xếp gọn gàng trong một tầng riêng. Cách bày biện này không chỉ thể hiện sự tôn trọng đối với các món ăn mà còn phản ánh một phần trong triết lý sống của người Nhật: Tìm sự cân bằng và tinh tế trong mọi khía cạnh của cuộc sống.
Các món ăn kèm khác
Ngoài Osechi, người Nhật còn có một số món ăn khác đi kèm trong dịp Tết, tạo thêm sự phong phú cho bữa ăn và mang ý nghĩa chúc phúc cho năm mới. Một trong những món phổ biến là Zouni (雑煮), một món canh bánh mochi, thường được chế biến với nước dùng từ thịt gà hoặc tảo biển, tùy theo từng vùng. Món ăn này mang ý nghĩa cầu chúc sự trường thọ và sức khỏe dồi dào.
Bên cạnh đó, Toshikoshi Soba (年越しそば) cũng là một món ăn không thể thiếu trong đêm giao thừa, với những sợi mì dài tượng trưng cho sự trường thọ và xóa bỏ tai họa của năm cũ. Ngoài ra, người Nhật còn thưởng thức các loại mứt Tết như Kobouzu (小坊主), Houtou (ほうとう), và các món dưa muối Tsukemono (漬物) để làm tăng thêm hương vị và sự tươi mới cho bữa ăn. Những món ăn này không chỉ mang đậm bản sắc văn hóa mà còn thể hiện lòng hiếu khách và sự biết ơn của người Nhật trong dịp Tết.
Các phong tục Tết độc đáo ở Nhật Bản
Tết Nguyên Đán ở Nhật Bản, không chỉ là thời gian để sum vầy bên gia đình mà còn là dịp để thực hiện các phong tục truyền thống độc đáo. Các hoạt động như trang trí nhà cửa với Kadomatsu (cành tre và thông) để chào đón thần linh, hay treo Shimekazari trên cửa nhà để xua đuổi tà khí, là không thiếu.
Bên cạnh đó, Kagamimochi – bánh mochi xếp chồng – cũng được dùng làm vật phẩm dâng lên thần linh và sau đó chia sẻ trong gia đình để đón nhận sự may mắn. Những phong tục này không chỉ phản ánh sự tôn kính đối với tổ tiên mà còn thể hiện niềm tin vào một năm mới thịnh vượng, bình an.
Hatsumode (初詣) – Lễ đi chùa đầu năm
Hatsumode là việc đi lễ chùa hoặc đền vào những ngày đầu năm mới để cầu an và sức khỏe cho gia đình. Người Nhật thường đến các đền thờ hoặc chùa lớn, như đền Meiji Jingu ở Tokyo hay Fushimi Inari ở Kyoto, để cầu nguyện cho một năm mới an lành và thịnh vượng. Nghi thức này có thể bao gồm việc bốc quẻ Omikuji và thả tiền vào hộp lễ vật để cầu may mắn. Dưới đây là một số địa điểm Hatsumode nổi tiếng mà người Nhật thường ghé thăm vào dịp Tết:
1. Đền Naritasan Shinshoji (成田山新勝寺) – Chiba
Nằm gần sân bay Narita, đền Naritasan Shinshoji là nơi thu hút đông đảo du khách và người dân tham gia lễ hội Hatsumode. Đền nổi tiếng không chỉ vì sự linh thiêng mà còn vì các hoạt động lễ hội diễn ra vào đầu năm, như các buổi lễ, múa lân và các gian hàng bán đồ ăn, quà tặng.
2. Đền Meiji Jingu (明治神宮) – Tokyo
Đền Meiji Jingu là một trong những điểm đến phổ biến nhất trong dịp Hatsumode ở Tokyo. Nằm gần ga Harajuku, đền Meiji là nơi thờ phụng hoàng đế Meiji và hoàng hậu Shoken. Trong ngày đầu năm mới, hàng triệu người Nhật Bản đến đây để cầu may mắn và sức khỏe. Cảnh tượng đông đúc, nhưng cũng rất linh thiêng và ấn tượng.
3. Đền Senso-ji (浅草寺) – Tokyo
Đền Senso-ji ở Asakusa là một trong những ngôi đền cổ nhất và nổi tiếng nhất tại Tokyo. Vào dịp Hatsumode, nơi đây đón rất nhiều người dân và du khách, không chỉ để cầu nguyện mà còn để thưởng thức không khí sôi động và các lễ hội xung quanh khu vực Asakusa.
4. Đền Fushimi Inari Taisha (伏見稲荷大社) – Kyoto
Fushimi Inari Taisha nổi bật với những hàng cổng Torii đỏ đặc trưng. Đây là một trong những địa điểm Hatsumode yêu thích của người dân Kyoto và du khách. Đền thờ thần Inari, vị thần của mùa màng và thịnh vượng. Hàng triệu người đến đây để cầu mong một năm mới an khang và thịnh vượng.
5. Đền Ise Jingu (伊勢神宮) – Mie
Ise Jingu là một trong những đền thờ linh thiêng nhất ở Nhật Bản, là nơi thờ thần Amaterasu, nữ thần mặt trời. Đền này thu hút hàng triệu người Nhật tham gia Hatsumode, vì đây là nơi hành hương của nhiều tín đồ Shinto. Không khí yên tĩnh và trang nghiêm tại đây mang lại cảm giác linh thiêng cho các tín đồ.
6. Đền Tōdai-ji (東大寺) – Nara
Đền Tōdai-ji, nổi tiếng với bức tượng Phật Đại Trí (Daibutsu), là một trong những điểm đến nổi tiếng để tham gia Hatsumode. Đền này không chỉ là một di sản văn hóa mà còn là nơi linh thiêng để cầu mong bình an và may mắn cho năm mới.
7. Đền Hiei-zan Enryaku-ji (比叡山延暦寺) – Shiga
Nằm trên đỉnh núi Hiei ở Shiga, Enryaku-ji là một ngôi đền Phật giáo nổi tiếng và có vai trò quan trọng trong lịch sử Phật giáo Nhật Bản. Với khung cảnh thiên nhiên tuyệt đẹp, đây là một địa điểm tuyệt vời cho những ai muốn có một trải nghiệm Hatsumode yên bình và thanh tịnh.
Kakizome (書き初め) – Viết chữ đầu năm
Một phong tục đặc biệt trong ngày Tết là Kakizome, tức là viết chữ đầu năm. Người Nhật tin rằng việc viết những câu chữ đẹp, thường là các câu chúc mừng năm mới hoặc những lời hay ý đẹp, vào ngày đầu năm sẽ mang lại may mắn và tài lộc. Họ sử dụng bàn chải và mực để viết trên giấy, và thông thường những câu viết có nội dung như “Năm mới hạnh phúc 新年の幸せ” hoặc “Chúc mừng năm mới 明けましておめでとう”.
Nengajou(年賀状) – Thư chúc mừng năm mới
Mặc dù trong thời đại hiện nay, việc nhắn tin hay trò chuyện qua mạng trở nên phổ biến, phong tục gửi thư chúc mừng năm mới Nengajou, vẫn giữ một vị trí quan trọng trong văn hóa Nhật Bản và được coi là một cách để duy trì các mối quan hệ xã hội.
Vào dịp Tết, người Nhật sẽ gửi những tấm thiệp chúc mừng năm mới đến bạn bè, người thân và đồng nghiệp như một lời chúc sức khỏe, thành công và may mắn trong năm mới. Những tấm thiệp Nengajou thường được thiết kế đẹp mắt với những hình ảnh mang đậm biểu tượng của năm mới, chẳng hạn như hình ảnh con giáp của năm (theo lịch can chi), hoa mai (thường tượng trưng cho mùa xuân) hoặc hoa đào, những loài hoa tượng trưng cho sự thịnh vượng.
Bên cạnh đó, thiệp cũng thường kèm theo những câu chúc tốt đẹp như “Chúc mừng năm mới あけましておめでとうございます” và “Mong một năm mới bình an, hạnh phúc 新しい一年が素晴らしい年でありますように”. Những tấm thiệp này không chỉ là lời chúc mà còn thể hiện sự kính trọng và mối quan hệ thân thiết giữa người gửi và người nhận.
Seijin-shiki (成人式) – Lễ thành nhân
Lễ hội Seijin Shiki hay còn gọi là lễ thành nhân, được tổ chức vào ngày thứ hai của tháng Giêng (được gọi là Seijin no Hi). Đây là ngày để chúc mừng những thanh niên vừa bước qua tuổi 20, đánh dấu sự trưởng thành trong xã hội. Trong ngày này, các thanh niên mặc trang phục truyền thống Furisode (kimono với tay dài) và tham gia các buổi lễ được tổ chức tại các thành phố lớn.
Kết luận
Tết tại Nhật Bản mang nét độc đáo riêng nhưng vẫn chứa đựng tinh thần đoàn viên và những lời cầu mong cho năm mới tốt đẹp – điều mà bất kỳ nền văn hóa nào cũng đề cao. Những phong tục như trang trí Kadomatsu, thưởng thức Osechi, hay Hatsumode đầu năm không chỉ là truyền thống mà còn là cách để người Nhật lưu giữ và truyền tải giá trị văn hóa qua các thế hệ.
Nếu bạn đang sinh sống hoặc ghé thăm Nhật Bản vào dịp này, hãy thử trải nghiệm Tết theo cách của người Nhật để cảm nhận một năm mới thật trọn vẹn và ý nghĩa. Từ đó, bạn sẽ thấy rằng dù ở bất kỳ đâu, Tết vẫn là thời điểm để chúng ta trân trọng quá khứ và hướng đến những khởi đầu tươi sáng hơn.
