Tại cuộc họp Chính sách tiền tệ kéo dài hai ngày từ ngày 18 – 19 tháng 3, Ngân hàng Nhật Bản (BoJ) đã chính thức quyết định tăng lãi suất lần đầu tiên sau 17 năm và chấm dứt chính sách nới lỏng tiền tệ quy mô lớn.
Sáng ngày 19, Ngân hàng Nhật Bản bắt đầu thảo luận cụ thể về chính sách tiền tệ tại cuộc họp ngày thứ hai. Sau cuộc họp, Ngân hàng Nhật Bản và Bộ Tài chính đã chính thức công bố sẽ dỡ bỏ chính sách lãi suất âm, công cụ kiểm soát đường cong lãi suất và ngưng mua tài sản rủi ro.
MỤC LỤC
Chính sách lãi suất âm ở Nhật Bản có từ khi nào?
Vào ngay 29 tháng 1 năm 2016, Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BoJ) đã công bố sẽ áp dụng chính sách lãi suất âm kể từ tháng 2 cùng năm. Cụ thể, mức lãi suất -0,1% đã được áp đặt đối với một số khoản tiền gửi của các tổ chức tài chính, ngân hàng tư nhân tại “当座預金 – tài khoản vãng lai” của ngân hàng Trung ương Nhật Bản. Điều này có nghĩa là khi các ngân hàng tư nhân gửi lượng tiền dư thừa ở BoJ thay vì được nhận lãi họ sẽ phải trả tiền lãi.
Lãi suất này có tác động mạnh đến lãi suất trái phiếu chính phủ ngắn hạn, đồng thời cùng với ảnh hưởng của việc mua trái phiếu chính phủ quy mô lớn mà Ngân hàng Nhật Bản thực hiện đến nay sẽ gây áp lực giảm mạnh đối với lãi suất nói chung, trong đó có cả trái phiếu Chính phủ.
Bằng cách giảm lãi suất, Ngân hàng Trung ương và Chính phủ Nhật Bản hy vọng sẽ có thể kích thích tiêu dùng hộ gia đình và đầu tư doanh nghiệp. Hơn nữa, khi lãi suất trong nước giảm, mức chênh lệch lãi suất với nước ngoài càng lớn khiến đồng yên có nhiều khả năng suy yếu, từ đó sẽ thu hút được dòng vốn từ nước ngoài và tăng trưởng kim ngạch xuất khẩu.
Sau khi Ngân hàng Nhật Bản áp dụng lãi suất âm, áp lực giảm lãi suất nhanh chóng gia tăng trên thị trường trái phiếu. Lợi suất trái phiếu chính phủ kỳ hạn 10 năm mới phát hành (một chỉ báo về lãi suất dài hạn) bất ngờ giảm xuống 0,09% (giá trái phiếu tăng), lần đầu tiên giảm xuống dưới mốc 0,1%.
Điều này là do nguồn vốn được hướng tới các trái phiếu có thể mang lại lợi nhuận dù chỉ một lượng nhỏ. Cho đến thời điểm hiện tại, việc Ngân hàng Trung ương Nhật Bản mua trái phiếu chính phủ quy mô lớn đã đẩy lợi suất trái phiếu chính phủ ngắn hạn xuống mức âm, nhưng với thông báo này, lợi suất âm đã lan rộng bao gồm cả lợi suất trái phiếu chính phủ còn khoảng 8 năm.
Ngân hàng Nhật Bản tăng lãi suất sau 17 năm
Tuy nhiên, với mức lạm phát và tăng lương như hiện tại, vào ngày 19/3/2024, Ngân hàng Trung ương Nhật Bản đã quyết định gỡ bỏ chính sách lãi suất âm. Đây là lần tăng lãi suất đầu tiên sau 17 năm kể từ tháng 2 năm 2007, khi mà cựu Thống đốc Ngân hàng ông Toshihiko Fukui nâng lãi suất mục tiêu không thế chấp「無担保コールレートの誘導目標」từ khoảng 0,25% lên khoảng 0,5%.
Tại cuộc đàm phán quản lý lao động mùa xuân diễn ra vào ngày 15/3/2024 (được Thống đốc Ueda coi là điểm mấu chốt trong các quyết định chính sách) cho thấy tỷ lệ tăng lương trung bình là 5,28%, cao hơn mức 3,80% của năm ngoái và so với cuộc kiểm đếm cuối cùng 3,58%. Đây là mức tăng lương cao nhất ở Nhật Bản trong 33 năm kể từ năm 1991. Cùng với việc lạm phát ở Nhật Bản đang duy trì ở mức 2%, Ngân hàng Trung ương Nhật Bản cho rằng họ đã đạt được mục tiêu lạm phát ổn định 2% nên quyết định sẽ thay đổi chính sách tiền tệ với nội dung như sau:
- Gỡ bỏ chính sách lãi suất âm, tăng lãi suất lên mức 0 đến 0,1%.
- Bãi bỏ công cụ kiểm soát đường cong lợi lợi suất YCC.
- Ngưng mua tài sản rui ro như quỹ ETF và J-REIT.
- Tiếp tục mua trái phiếu chính phủ dài hạn ở mức như hiện tại khoảng 6 nghìn tỷ yên.
- Giảm mua thương phiếu và trái phiếu doanh nghiệp, dự kiến sẽ kết thúc sau khoảng một năm nữa.
Gỡ bỏ chính sách lãi suất âm
Sau khi gỡ bỏ chính sách lãi suất âm, lãi suất qua đêm không thế chấp được điều chỉnh về mức từ 0% đến 0,1% đối với khoản dự trữ vượt mức nắm giữ trong tài khoản vãng lai của Ngân hàng Nhật Bản. Cụ thể, mục lãi suất chính sách trong cấu trúc 3 lớp của tài khoản vãng lai sẽ trở thành 0-0,1% như hình ảnh phía dưới.
Bãi bỏ công cụ kiểm soát đường cong lợi lợi suất YCC
YCC (Yield Curve Control), được đưa ra vào tháng 9 năm 2016 và là trụ cột trong chính sách nới lỏng tiền tệ quy mô lớn, cũng sẽ bị bãi bỏ. BoJ sử dụng công cụ YCC để đặt ra lãi suất chính sách ngắn hạn ở mức -0,1% và lãi suất mục tiêu dài hạn ở mức khoảng 0%, đồng thời mua một lượng lớn trái phiếu chính phủ để giữ lãi suất tổng thể ở mức thấp.
Tuy nhiên, ngay cả sau khi YCC bị bãi bỏ, BOJ cho biết vẫn sẽ tiếp tục mua một lượng trái phiếu Chính phủ nhất định để ngăn chặn lãi suất tăng vọt, nhưng khuôn khổ trấn áp lãi suất trái với xu hướng thị trường sẽ bị loại bỏ. Hiện tại, mục tiêu là trần lãi suất dài hạn ở mức 1%, nhưng có đề xuất cho phép lãi suất biến động phù hợp với điều kiện thị trường.
Ngưng mua tài sản rui ro
Cùng với việc gỡ bỏ chính sách lãi suất âm và công cụ YCC, Ngân hàng Nhật Bản cũng đã công bố sẽ ngưng mua tài sản rui ro như quỹ ETF hay quỹ tín thác đầu tư bất động sản J-REIT. Chính sách mua tài sản rủi ro này cũng là một trong những biện pháp nới lỏng tiền tệ quy mô lớn, đã được bắt đầu kể từ năm 2010 nhằm tăng thanh khoản cho thị trường.
Theo bảng cân đối kế toán Ngân hàng Nhật Bản, tính đến cuối tháng 2 năm 2024, tổng giá trị tài sản của BoJ gần 638 nghìn tỷ yên (tính theo giá trị sổ sách). Trong đó, 600 nghìn tỷ yên trái phiếu chính phủ. Giá trị sổ sách ETF mà họ nắm giữ là khoảng 37 nghìn tỷ yên và khoản lợi nhuận chưa thực hiện gần đây đã tăng lên 34 nghìn tỷ yên do giá cổ phiếu tăng cao kể từ đầu năm 2024. Nếu BoJ bán ra khoản ETF này, chắc chắn thị trường sẽ chịu ít nhiều ảnh hưởng.
Đối với J-REIT, BoJ nắm giữ khoảng 657 tỷ yên theo giá trị sổ sách và có khoảng 115 tỷ yên khoản lợi nhuận chưa thực hiện. Tuy nhiên, kể từ tháng 6 năm 2022 BoJ đã không mua thêm quỹ J-REIT do đó tác động đến thị trường có thể sẽ bị hạn chế.
Nếu tính theo giá thị trường thì tổng tài sản mà BoJ đang sở hữu là khoảng 672 nghìn tỷ yên.
- Trái phiếu chính phủ: 600 nghìn tỷ yên
- Quỹ ETF: 71 nghìn tỷ yên
- Quỹ J-REIT: 771,7 tỷ yên
Xem thêm: CHỨNG KHOÁN NHẬT BẢN LẬP ĐỈNH MỚI SAU 34 NĂM
Lộ trình tăng lãi suất trong tương lai như thế nào?
Mối quan tâm của thị trường hiện tại là lộ trình tăng lãi suất của BoJ trong tương lai sẽ diễn ra như thế nào. Tại cuộc họp báo cùng ngày, BoJ cũng đã tuyên bố rằng “Mặc dù sẽ chấm dứt lãi suất âm, nhưng vẫn cố gắng duy trì một môi trường tài chính lỏng lẻo”. Vì vậy, thị trường cho rằng BoJ sẽ duy trì lãi suất chính sách ở mức khoảng 0,1% trong một khoảng thời gian nhất định.
Mặc dù việc tăng lãi suất lần đầu tiên sau 17 năm cho thấy nền kinh tế Nhật Bản đang hướng tới trạng thái bình thường nhưng nếu tốc độ diễn ra quá nhanh có thể tác động trực tiếp đến đời sống hàng ngày và hoạt động kinh tế. Đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ, vốn chiếm tỷ trọng lớn nhất 99,7% trong số 4,21 triệu công ty ở Nhật Bản.
Cao trào bán đồng Yên dâng cao
Đây là lần tăng lãi suất đầu tiên trong 17 năm, mặc dù trên lý thuyết đây được coi là một yếu tố khiến đồng yên tăng giá, nhưng thực tế trên thị trường ngoại hối đồng Yên đã bị bán và rớt giá sau đó. Khi kỳ vọng về việc cắt giảm lãi suất của Cục Dự trữ Liên bang Mỹ giảm dần, Ngân hàng Nhật Bản chưa đưa ra bất kỳ kế hoạch nào để tăng lãi suất thêm trong tương lai. Vì vậy, trước mắt thị trường có lý do để tiếp tục bán đồng yên và mua đồng đô la.
Theo “Fed Watch”, cơ quan dự đoán chính sách tiền tệ dựa trên biến động giá trong hợp đồng tương lai lãi suất của Hoa Kỳ, việc cắt giảm lãi suất có thể xảy ra 3 lần trong năm 2024. Trước đó, cho đến đầu tháng 3, nhiều người dự kiến sẽ cắt giảm lãi suất 4 lần. Lần này, mức “tăng lãi suất” của Ngân hàng Nhật Bản được giới hạn ở mức 0,1%, trong khi mức cắt giảm lãi suất của Fed là 0,25% một lần. Fed có tác động lớn hơn đến chênh lệch lãi suất giữa Nhật Bản và Mỹ và khó có thể coi việc Ngân hàng Nhật Bản dỡ bỏ lãi suất âm là một yếu tố khiến đồng Yên tăng giá.
“Tôi tin rằng Ngân hàng Nhật Bản và chính phủ đã không có lập luận mâu thuẫn nào về tình hình hiện tại và triển vọng của nền kinh tế Nhật Bản. Sự thay đổi chính sách này không có nghĩa là Nhật Bản đã thoát khỏi tình trạng giảm phát dai dẳng. Các quyết định phải được đưa ra bằng cách xem xét toàn diện các chỉ số khác nhau.”
Tại cuộc họp báo vào buổi chiều cùng ngày, Bộ trưởng Tài chính Shunichi Suzuki trả lời các phóng viên Quốc hội rằng:
